Het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) publiceerde een notitie, waarin zij aangeeft wat de gevolgen voor de bouw zijn door de coronacrisis. Er dreigt door de coronacrisis een verlies van 40.000 arbeidsplaatsen op te treden. Welke invloed heeft dit op de bouwkosten?
Allereerst een nuance: het EIB constateert dat de afname van arbeidsplaatsen al was verwacht, ook zonder coronacrisis. Dit komt in de volledige notitie tot uiting. Deze afname wordt vooral veroorzaakt door de problemen met PFAS- en stikstofoxiden. Nu komt daar de coronacrisis overheen.
Overigens was er de afgelopen periode een tekort aan vakpersoneel; het is niet duidelijk in hoeverre er in de genoemde afname van arbeidsplaatsen is uitgegaan dat de markt oververhit was en een deel van de arbeidsplaatsen niet was ingevuld. De problemen met PFAS- en stikstofoxiden werden niet veroorzaakt doordat er vanuit opdrachtgevers geen vraag was, maar omdat er minder vergunningen werden afgegeven en er een gebrek was aan bouwlocaties.
Gevolgen van corona
De gevolgen van corona zijn lastiger in te schatten. Bouwprojecten die zijn gestart, lopen meestal wel door, echter wel aangepast aan de nieuwe veiligheidsprotocollen vanwege corona en soms stagnerende leveranties uit het buitenland. De opstart van nieuwe projecten is wat anders: bij veel bedrijven en instellingen zijn de inkomsten drastisch teruggelopen. Deze bedrijven zullen nieuwe investeringen wel even uitstellen, omdat a) ze eerst de komende periode moeten overleven, b) nadat ze hun bedrijfsvoering weer hebben opgestart, zij niet weten of de inkomsten weer terugkomen op het oude niveau en c) de kredietverstrekkers opnieuw zullen bekijken of de investering niet te risicovol is en het bedrijf nog solvabel genoeg is. Er is dus een reële kans op vraaguitval. In het bijzonder als er een crisis komt, omdat de bestedingen niet terugkomen op het oude niveau, heeft dit doorgaans tot gevolg dat er een nog grotere dip in de bouw ontstaat.
Veel van het totale resultaat is afhankelijk van de duur van de coronacrisis en van overheidsmaatregelen. De overheid kan de markt helpen. De markt kan de overheid helpen door mee te denken in kansen. Er blijft behoefte aan nieuwbouwwoningen en ook in de infrastructuur en duurzaamheid kunnen investeringen doorgaan. De overheid heeft een belangrijke rol in het geven vergunningen en uitgeven van bouwlocaties. De crisis- en herstelwet kan hierbij een rol spelen, om projecten versneld uit te voeren. Een nog belangrijkere rol van de overheid is ondersteuning van vertrouwen.
5 tips om de bouw tijdens corona in beweging te houden!
Vanuit het BouwRegieNetwerk geven we vijf concrete tips hoe we in coronatijden kunnen denken in kansen, blijven ontwikkelen en bouwen aan een beter Nederland. Dat vraagt om flexibiliteit, initiatief, creativiteit en bovenal doorzettingsvermogen. Samen zorgen we voor elkaar!
Aanbod
Recent constateerden we dat er schaarste is in vakbekwaam bouwpersoneel. Deze schaarste zal met de huidige prognoses afnemen/normaliseren. Ook constateerden we dat de druk op leveranciers afnam en aannemers voorzichtig weer dachten aan gunstig inkopen van materiaal. Met de coronacrisis duikt er een ander verschijnsel op: in veel landen is er een totale lockdown met uitzondering van essentiële functies. De fabricage van bouwmaterialen en halffabricaten is dat niet, zodat de productie hiervan op veel plaatsen stilligt. We constateerden eerder al dat dit voor onderdelen uit China gold, maar nu geldt het ook voor producten uit Europe en straks mogelijk ook uit de VS. Als gevolg hiervan zal een aantal leveranciers failliet gaan en zal bij andere leveranciers de orderportefeuille daardoor vol zijn. Voor aannemers is dit een risico; is er nog wel een leverancier die tijdig kan leveren en wat is dan de prijs die hij moet betalen?
Het is niet uitgesloten dat er ook aannemers door de coronacrisis failliet gaan, waardoor ook het aanbod en daarmee de concurrentie weer daalt
Bouwkosten
Er lijken twee tegengestelde tendensen op te doemen. Van de ene kant een afnemende vraag naar bouwprojecten en minder schaarste aan vakpersoneel, van de andere kant meer druk op leveranciers voor tijdige levering en hiermee meer risico voor een aannemer. Daar komt nog de onzekerheid over de duur van de coronacrisis en de reactie van de overheid na deze crisis bij.
Op korte termijn zijn er geen grote schokken in de prijsvorming te verwachten, er zijn te veel onzekerheden en dan reageert men vaak vanuit het heden. De orderbezetting is nog op orde, zodat er geen reden is om laag in te schrijven. De bouwprijzen reageren doorgaans later op conjuncturele schommelingen dan ontwikkelingen in de gehele economie. Dit heeft vooral te maken met de lange duur van bouwprojecten.
Op de langere termijn lijken de prijzen wel te dalen/normaliseren. Deze signalering was er al eerder, maar zal nu naar verwachting wat eerder inzetten en sneller gaan. De conjuncturele index (stijging boven de structurele index) is sinds 2017 positief, maar zal waarschijnlijk eind 2020 of begin 2021 over zijn. In eerder verwachtingen was dat in de tweede helft van 2021.
Onderstaande figuren hebben als uitgangspunt dat de beperkingen over enkele maanden weer afnemen. Het effect is groter als beperkingen nog een jaar of 2 duren. Dan moet misschien de hele economie opnieuw worden uitgevonden en daaraan gekoppeld de bouw.
Kostenstijging 1
Kostenstijging 2
Andere factoren
Naast bovengenoemd conjuncturele factoren spelen er ook nog structurele factoren die kostenconsequenties hebben. We hebben in een eerder artikel al BENG genoemd. BENG heeft een kostenstijging van 3–7% tot gevolg. Als nu een project wordt uitgesteld en de vergunning wordt na 31-12-2020 aangevraagd, dan moet men alsnog aan deze eisen voldoen. Andere factoren zijn de steeds hogere eisen aan verificatie en validatie door de aannemer en de hoge BIM eisen. Dit blijven kostenstijgers.
Conclusie
Hoewel de toekomst zeer onzeker is, is al wel te concluderen dat er twee bewegingen zullen optreden: enerzijds vraaguitval t.g.v. de (onzekere) financiële positie van opdrachtgevers, anderzijds aanboduitval t.g.v. stilliggende productie en leveringscapaciteit. De hogere bouwkosten ten gevolge van de hoogconjuctuur in de bouw zullen naar verwachting normaliseren. Op langere termijn zijn de gevolgen van deze tegengestelde bewegingen voor de bouwkosten nog ongewis.
