Uniek concept: toekomstbestendige labs
Geplaatst op 7 april 2025
AT Osborne heeft voor Amsterdam UMC toekomstbestendige labs ontwikkeld in het nieuwe Research & Diagnostiek Centrum ADORE. De labs, verspreid over ruim 5.000 m², zijn uniform, multifunctioneel inzetbaar en gemakkelijk aan te passen in omvang en gebruik. Toch werden laboratoria lange tijd als statische ruimtes ontworpen. Dat kon slimmer, vond consultant Herman de Bruin. Met 35 jaar ervaring wist hij dat onderzoek continu verandert en labs mee moeten kunnen bewegen. Hij en Xynthia van den Oetelaar vertellen meer over wat met recht een uniek concept mag heten.
De ingang van het net opgeleverde Research & Diagnostiek Centrum.
Al 35 jaar is Herman actief betrokken bij de ontwikkeling van laboratoria. Eerst als ontwerper vanuit een ingenieursbureau en sinds 20 jaar in een meer adviserende rol vanuit AT Osborne. “Wat mij altijd opviel, was dat opdrachtgevers geen specifieke eisen stelden aan de inrichting ten aanzien van flexibiliteit. Ze kochten bij marktpartijen gewoon een bestaande meubellijn van de plank. Maar met name bij universiteiten bespeurde ik de behoefte om beter voorbereid te zijn op toekomstige veranderingen. Ga maar na: onderzoek verandert snel, instrumentatie neemt toe en ontwikkelingen kennen, zeker met de komst van AI, een hoog tempo. Daarnaast kunnen omvang en scope van onderzoeken snel wijzigen, mede afhankelijk van geldstromen. Het is dan vreemd om labs neer te zetten die min of meer onveranderbaar zijn. Als je later toch een keer aanpassingen wil doorvoeren, is dat een kostbare aangelegenheid. Daardoor gebeurt het te weinig en ontstaat er inefficiëntie.”
Concept en programma
De inzichten begonnen begin deze eeuw te kantelen. In 2003 was de Universiteit van Amsterdam de eerste opdrachtgever die meebewoog met Hermans ambitie om een flexibel lab neer te zetten. Ongeveer tien jaar later deed zich de kans voor om het concept door te ontwikkelen voor een labgebouw bij het Amsterdam UMC, locatie VUmc. AT Osborne pakte die handschoen graag op. “Wij herbergen vele disciplines. Daardoor hebben we met verschillende collega’s het lab van de toekomst helemaal in-huis en integraal kunnen uitwerken.”
Maximaal adviseren
In 2012 werd de inrichting van het lab Europees aanbesteed. Klein probleem: de markt kon het gevraagde niet bieden. Daarom werd er een dialoog in de procedure ingebouwd. Opdrachtgever, adviseurs en aanbieders konden hierin sparren over mogelijke concepten. Dit leidde tot drie totaal verschillende oplossingen, waaruit uiteindelijk de beste werd gekozen. Vervolgens kwam het project om diverse redenen stil te liggen (zie dit artikel). In 2022 ging de labinrichting alsnog in productie. Als multidisciplinair adviesbureau kon AT Osborne hier opnieuw synergetische meerwaarde leveren. “Maximaal adviseren”, noemt Herman dat. “Omdat wij als bureau ook het projectmanagement deden, konden wij het gebouw, de installaties en de inrichting van de labs integraal ontwikkelen. Dat betekende dat we het gebouw konden aanpassen aan de eisen van het concept voor toekomstbestendige labs.”
“Elk type lab is maakbaar met allerlei opstellingen. Er zijn geen beperkingen, zolang je maar in de lengterichting van de bandrasters blijft werken.” – Herman de Bruin
Bandrasters en staanders
De hamvraag: wat maakt het concept zo flexibel en toekomstbestendig? Een belangrijk kenmerk is het bandraster, dat om de 3,60 meter geïntegreerd in het verlaagde plafond van de gangwand naar de gevel loopt. In dit aluminium profiel kun je wanden en staanders monteren, die je vastklemt op de vloer. De staanders zijn overal plaatsbaar en vormen een draagconstructie waaraan vrijwel alle lab-elementen kunnen worden opgehangen. Die elementen zijn gestandaardiseerd, modulair en bewust beperkt gehouden in het aantal soorten. “Ondanks het beperkte aantal soorten componenten, is elk type lab maakbaar. Er zijn allerlei soorten opstellingen mogelijk voor chemisch, biologisch en fysisch werk. Je kunt zelfs hele robotstraten huisvesten en faciliteren. Eigenlijk zijn er geen beperkingen, zolang je maar in de lengterichting van de bandrasters blijft werken.”
Duurzaam totaal concept
Ook de goten, met daarin o.a. stopcontacten, datapunten, water- en gasleidingen, zijn aanpasbaar. De frontpaneeltjes zijn gemakkelijk uitneembaar, waardoor alles wat erachter zit goed bereikbaar is. Een nieuwe slang voor water of gas, maar bijvoorbeeld ook een stekkerbare kabel voor stroom, is ‘plug and play’ en dus snel getrokken via een flexibele zakgoot uit het plafond. Het totale concept, zo stipt Xynthia aan, is behalve flexibel ook duurzaam. “Ruimtes gemakkelijk kunnen ombouwen is op zich al duurzaam, maar alle elementen zijn ook veelvuldig herbruikbaar. Wat je bij een nieuwe opstelling niet nodig hebt, sla je op. Zodra je die elementen weer kunt gebruiken, haal je ze tevoorschijn.” De uniforme inrichting met gestandaardiseerde, modulaire elementen betekent ook dat ruimtes multifunctioneel inzetbaar zijn. “Het maakt niet meer uit wie waar zit. Dat doet recht aan de dynamiek van onderzoeksgroepen, en aan de realiteit van het op- en afschalen van projecten.” Dit opent de weg naar een efficiëntere benutting van de ruimte, waardoor er in totaal minder meters nodig zijn.
Flexibiliteit tot laat in afbouwproces
Dankzij goede demarcatie met gebouw en installaties kan de labinrichting relatief laat in het afbouwproces worden geïmplementeerd. Door gestandaardiseerde componenten is maatwerk niet nodig, en hoeven meubels niet vooraf per lab te worden ingemeten. Dit maakt late productie en eenvoudige montage mogelijk. Bovendien kunnen wijzigingen tot laat in het proces worden doorgevoerd zonder grote of kostbare ingrepen.
Het Amsterdam UMC RDC ADORE is sinds kort in gebruik, dus de eerste ervaringen met het nieuwe labconcept druppelen binnen. Herman geeft een voorbeeld. “Amsterdam UMC heeft onlangs een zeer groot aantal nieuwe LAF-kasten aangeschaft voor in de labs. Die bleken bij levering net te hoog voor de ruimte tussen de vloer en de erboven aan het bandraster hangende goten. Maar die goten kun je in tien minuten losschroeven en omhoog schuiven. Zo flexibel is het systeem dus.”
Maatschappelijke meerwaarde
De opdrachtgever is dan ook tevreden. Het hele toekomstbestendige concept blijkt nauwelijks meer te kosten dan een traditionele labinrichting, terwijl de besparingen bij toekomstige wijzigingen zich zeker nog gaan uitbetalen. Minstens zo belangrijk: de nieuwe labs vormen een fijne werkplek. “Wij hebben”, meent Xynthia, “met dit concept bijgedragen aan het creëren van een prettige en functionele labomgeving voor de onderzoekers. Zij kunnen hier hun werk goed en hopelijk met plezier doen.” Herman: “De hoop is dat de opdrachtgever gewenste veranderingen snel zal faciliteren en dat de toekomstbestendige labs leiden tot een betere samenwerking, met innovaties waarvan ook de patiënten in de toekomst kunnen profiteren. Dat is uiteindelijk het hoofddoel. Het is mooi om daar een bijdrage aan te leveren.”
“Het flexibele concept heeft zich in de eerste weken van de verhuizingen al kunnen bewijzen. Zelfs met de mogelijkheid om tijdens de afbouw wijzigingen door te voeren, voorkom je niet dat zich na oplevering en rond de verhuizing situaties voordoen waar een andere inrichting of indeling van het lab gewenst is. Wij konden in die fase nog diverse gebruikerswensen honoreren, zoals aanvullingen op de inrichting (extra planken, bovenkastjes of juist het vervallen daarvan), het aanpassen van de hoogte van het werkblad, de herverdeling van stopcontacten en het wegnemen van staanders en werkbladen. Dit was allemaal mogelijk, zonder noemenswaardige impact op ruimte, tijd en financiën.”
Meer weten?
Neem contact met ons op voor een verkenning van de mogelijkheden voor toekomstbestendige, duurzame labomgevingen. We denken graag mee over een oplossing die past bij jouw organisatie.
