Opkomende stoffen en grensoverschrijdende vergunningen

De kwaliteit van ons oppervlakte-, grond- en drinkwater staat onder druk. Diverse stoffen die erin terechtkomen, zoals het breed in de media uitgemeten PFAS, kunnen schadelijk zijn voor mens en milieu. AT Osborne is vanuit een procesmatige rol bij de problematiek rondom waterkwaliteit betrokken, via opdrachten voor onder meer Rijkswaterstaat Zee en Delta (RWS), provincie Noord-Brabant en het ministerie van Infrastructuur & Waterstaat (IenW).

Er zijn steeds meer stoffen die hun weg naar het water vinden, en de kwaliteit ervan aantasten. Dit is een urgent probleem, waar de overheid op verschillende manieren mee aan de slag is. Zo werkt de landelijke werkgroep Aanpak Opkomende Stoffen (AOS) onder leiding van IenW aan onderzoek dat nodig is om te bepalen in hoeverre opkomende stoffen een probleem vormen voor het water.

Ninke Hanenberg en Leonie Botjes van AT Osborne ondersteunen deze werkgroep. Zij leggen het begrip opkomende stoffen uit. “Er wordt in de industrie voortdurend geïnnoveerd en vernieuwd, waardoor er veel nieuwe, nog niet genormeerde stoffen zijn. Die vinden in sommige gevallen hun weg naar het water. Daarvan is nog onvoldoende duidelijk of zij schadelijk zijn. Het vaststellen van schadelijkheid en het normeren van een stof kan soms jaren duren. Daarom werkt de werkgroep aan een strategie om relatief snel inzicht in deze stoffen te krijgen, en hierop alvast een aanpak te formuleren. Zo kan er sneller impact gemaakt worden.”

“De werkgroep bestaat veelal uit sterk inhoudelijk gedreven mensen.”

Van onderzoek naar aanpak

De Werkgroep AOS bestaat uit experts van IenW, RWS, RIVM, waterschappen, drinkwaterbedrijven en onderzoeksinstellingen. Zij verzamelen en bespreken informatie over opkomende stoffen, bepalen welke stoffen of stofgroepen prioriteit verdienen, initiëren nader onderzoek en adviseren over de eventuele aanpak. Wat is hierbij de rol van AT Osborne? Ninke: “De werkgroep bestaat veelal uit sterk inhoudelijk gedreven mensen. Zij zijn dus goed op de inhoud, terwijl wij juist goed zijn in het proces. Wij helpen de werkgroep om de juiste stappen te zetten, meer projectmatig te werk te gaan en om toe te werken naar besluitvorming en aanpak. Wij vertalen de inhoudelijke kennis van de werkgroep door naar concrete vervolgstappen.

Een voorbeeld daarvan zijn koelwateradditieven, die vaak zonder zuivering geloosd worden op het oppervlaktewater. Na behandeling in de werkgroep hebben wij geholpen met het opstellen van een ambitiedocument. Dat is door bestuurders en de industrie ondertekend en vormt nu de basis voor het reduceren van de hoeveelheid koelwateradditieven.” Communicatie speelt een belangrijke rol, vult Leonie aan. “Hoe breng je de onderzoeksresultaten verder, met welk doel en naar welke partijen? Hoe zorg je ervoor dat er actie wordt ondernomen? Als onderzoek naar een stof bijvoorbeeld uitwijst dat die genormeerd moet worden, of dat een bron goed te bestrijden is, dan helpen wij met het opzetten van de juiste communicatie om dit mogelijk te maken.”

Vlaamse omgevingsvergunningen

Sinds november 2023 is AT Osborne ook voor RWS Zee en Delta actief op het gebied van waterkwaliteit, maar vanuit een andere invalshoek. “Het gaat hier om de advisering voor grensoverschrijdende vergunningen”, legt Nele Borgmann uit. “Als een Vlaams bedrijf een vergunning aanvraagt voor het lozen van stoffen, heeft Nederland op basis van Europese verdragen een adviesrecht. Dat is logisch, omdat Nederland benedenstrooms ligt en het water uit de omringende landen via rivieren zoals de Rijn, Maas en Schelde ons land binnenkomt. Wat andere Europese landen in het water lozen, heeft effect op onze waterkwaliteit.” Gebruik maken van het adviesrecht biedt de mogelijkheid om hier grip op te krijgen, maar het moet wel goed ingeregeld worden. “Het behoort tot de wettelijke taken van RWS Zee en Delta. Vandaar is het voor hen belangrijk om de bestaande processen voor grensoverschrijdende advisering voor Vlaamse omgevingsvergunningen voor alle betrokkenen inzichtelijk te maken. Op basis hiervan worden de bijbehorende kansen en risico’s uitgewerkt, om de processen en samenwerking tussen Vlaanderen en Nederland te optimaliseren.

Als AT Osborne spelen wij hierin een verbindende rol, om bij te dragen aan een goede uitoefening van het adviesrecht. De direct betrokkenen zitten heel diep in de materie, en richten zich veelal op hun eigen deel binnen het proces. Wij kunnen vanuit vogelperspectief overzicht creëren en naar een gedegen proces toewerken.” Voor Nele vormt dit project een kans om haar kennis van processen en haar passie voor het milieu te combineren. “Het is bijzonder interessant om bezig te zijn met het effect van stoffen in het water, en met wat eraan gedaan kan worden om de waterkwaliteit te bewaken en te verbeteren.”

“Schoon water is echt belangrijk, voor mens en milieu.”

Mens en milieu

Voor Ninke vormde waterkwaliteit jaren geleden een nieuwe wereld, maar inmiddels is ze er helemaal in thuis. Leonie betrad dit domein een jaar geleden. Zomer 2023 inventariseerde zij voor IenW de vergunde PFAS-lozingen in Nederland. Dit in reactie op een vraag van toenmalig Tweede Kamerlid Haverkort om een overzicht hiervan te delen met de Kamer. Leonie stelde dit overzicht op, in samenwerking met RWS, de omgevingsdiensten en de waterschappen. Het hieruit volgende rapport werd eind 2023 besproken in het commissiedebat Leefomgeving.

Momenteel kijkt Leonie met grote belangstelling naar de ontwikkelingen rondom het (restrictie)voorstel voor het Europese verbod op PFAS. “Dat is in februari 2023 ingediend door Nederland, Duitsland, Denemarken, Zweden en Noorwegen. Welke impact gaat dat krijgen op bedrijven uit de maakindustrie? Als PFAS inderdaad verboden wordt, moeten zij hun productieproces aanpassen en andere, duurzame stoffen ontwikkelen. Ik vind het enorm interessant om dit te blijven volgen, zeker vanuit de rol die wij bij onze opdrachtgevers binnen dit domein vervullen.” Ninke: “Ik doe ook projecten op het gebied van infrastructuur, maar het onderwerp waterkwaliteit heeft mij vanaf het begin na aan het hart gelegen. Schoon water is echt belangrijk, voor mens en milieu. Ik vind het prettig om eraan bij te dragen dat we ook in de toekomst over een goede waterkwaliteit beschikken.”