Overheidsconsultatie als vliegwiel voor oplossen maatschappelijke opgaven

De overheid ziet graag initiatieven ontstaan vanuit samenleving en markt, maar is ondertussen gebonden aan wet- en regelgeving over inkoop en subsidiering. Wat is ervoor nodig om goede ideeën vanuit de samenleving toch te laten floreren met (financiële) steun van de overheid? Hoe kan overheidsparticipatie bijdragen aan het oplossen van de grote maatschappelijke opgaven? Een stap in de goede richting is overheidsconsultatie.

“Het is een kwestie van maatschappelijke initiatieven koppelen aan overheidsbeleid.”

“Overheidsconsultatie kan het vliegwiel zijn om met nieuwe initiatieven bepaalde overheidsopgaven op te lossen”, zegt Femke Rasenberg, Directeur Legal Services en inhoudelijk expert bij het juridisch vormgeven van innovatieve samenwerkingen tussen markt en overheid. Naast haar zit Associate Jurgen van der Heijden, inhoudelijk specialist op het terrein van duurzaamheid en energietransitie. “Het is vooral een kwestie van maatschappelijke initiatieven koppelen aan overheidsbeleid.”

Ideeën vanuit samenleving en markt

De kern van overheidsparticipatie is dat de overheid wordt betrokken bij initiatieven vanuit de samenleving en het bedrijfsleven, in plaats van andersom. AT Osborne hanteert hiervoor de term overheidsconsultatie, als omkering van de alom bekende marktconsultatie. “Dan vraagt de overheid aan de markt: doe je mee? Of: welke ideeën hebben jullie?”, licht Jurgen toe. “Nu zeggen de markt en samenleving: wij hebben een idee en wat vinden jullie ervan? Zullen we dit samen oppakken? Uiteindelijk gaat het er dus om dat overheid participeert in een gezamenlijk project.”

“Er zijn allemaal goede ideeën vanuit de markt. Die ideeën spelen de overheid soms in de kaart, omdat ze overlappen met overheidsbeleid. Dan is het een kwestie van die oplossingen op elkaar aansluiten.”

Een van de obstakels daartoe is dat veel (vooral kleinere) partijen niet weten waar ze met hun goede idee moeten aankloppen, in die grote overheidswereld. Maar de grootste hindernis is uiteindelijk vooral de financiering; hoe goed een idee ook mag zijn en hoe enthousiast een overheidspartij ook is, er kan niet zomaar een zak geld een-op-een aan de marktpartij worden uitgekeerd. “Er zijn allemaal goede ideeën vanuit de markt”, zegt Femke. “En die ideeën spelen de overheid soms in de kaart, omdat ze overlappen met overheidsbeleid. Dan is het een kwestie van die oplossingen op elkaar aansluiten. De overheid is namelijk ook echt wel bereid innovaties vanuit de markt te faciliteren, stimuleren of in te kopen. Maar wanneer ze iets met een idee wil doen en daarmee is geld gemoeid, stuiten de betrokken partijen op een aantal juridische hobbels.”

Idee dat het verschil maakt

De grote vraag is hoe overheden bij bepaalde (met name strategische) opgaven meer kunnen samenwerken met samenleving en markt, terwijl ze gebonden zijn aan allerlei regels ten aanzien van het aanbestedingsrecht. “Toch zijn er verschillende juridische mogelijkheden die benut zouden kunnen worden, bijvoorbeeld als het gaat om een uniek project”, legt Femke uit. “Jurgen heeft daar een heel mooi, recent voorbeeld van, op het gebied van waterstof…”

Jurgen knikt. “Over een infrastructuur die er moet komen om waterstof te transporteren door het hele land. Een aantal lagere overheden en bedrijven in de provincie Zeeland hebben een idee verzonnen om de infrastructuur zo in te richten dat de restwarmte die vrijkomt bij de productie van waterstof niet in de atmosfeer ontsnapt. Zij willen de waterstoffabrieken op een andere locatie neerzetten, zodat die restwarmte niet over te grote afstanden hoeft te worden getransporteerd; warmte transporteren is immers de duurste vorm van transport, terwijl waterstofgas transporteren juist de goedkoopste vorm van transport is.”

Dat unieke idee hebben de betreffende marktpartijen aangeboden aan het ministerie (van Economische Zaken). AT Osborne begeleidt dit in het kader van een opdracht waarin de methode van overheidsconsultatie is ontwikkeld. “We proberen de methode nu uit”, vertelt Jurgen. “Met name rondom restwarmte in het algemeen en restwarmte uit de productie van waterstof in het bijzonder, elektrolyse. Dus het is allemaal behoorlijk experimenteel. We ronden het project af met twee proeven met overheidsconsultatie, waarbij we tegen het ministerie zeggen: zullen we eens anders nadenken over die elektrolyse en zullen we eens anders nadenken over restwarmte in zijn algemeenheid?”

Vliegwiel

Jurgen vertelt dat bovenstaand waterstof- en restwarmteproject ‘best grappige reacties’ heeft opgeleverd van overheidsmensen. “Die zeggen, dat doen we al. Meestal duidt dat op kritiek, vrij dodelijke kritiek zelfs. Maar in dit geval juist niet, want we maken expliciet wat impliciet al gebeurt. Ik denk dat daar een belangrijke boodschap in zit.”

“Een thema als duurzaamheid explicieter maken en goede ideeën enigszins methodisch maken, helpt overheden om niet bang te zijn en te denken in kansen”, vult Femke aan. “Dat biedt ze comfort en houvast. Sinds een aantal jaar mag de overheid ook veel meer op het gebied van financiële stimulering en inkoop. Dat is alleen nog niet overal doorgesijpeld… Ik hoop oprecht dat meer overheden de beschikbare mogelijkheden van overheidsconsultatie zullen aangrijpen, want die participatie kan het vliegwiel zijn voor nieuwe oplossingen om de samenleving verder vooruit te helpen, bij welke maatschappelijke opgave dan ook.”