We worden met z’n allen steeds ouder. Dat is een groot goed. Een gevolg hiervan is dat het aantal ouderen in onze samenleving sterk zal toenemen. Met het veranderen van de gemiddelde leeftijd van de bevolking verandert ook de behoefte aan woonruimte. Daarom moeten we woningen bouwen die aansluiten bij de wensen en behoeften van onze ouderen (65 jaar en ouder). In de buurt van voorzieningen, met voldoende mogelijkheden om anderen te ontmoeten en te bewegen. Door woningen op maat voor onze ouderen te bouwen, brengen we daarnaast een hele verhuisketen op gang. Er komt dan namelijk een passende woning voor een gezin met jonge kinderen vrij, die op hun beurt een passende woning voor een starter vrijmaken. Zo leidt de verhuizing van een ouder iemand gemiddeld tot drie verhuizingen.

Relatief weinig ouderen willen verhuizen omdat zij gehecht zijn aan de huidige woning en woonomgeving en geschikt en aantrekkelijk aanbod ontbreekt. Zelfstandig kunnen blijven wonen hangt niet alleen van de woning af, ook de inrichting van de leefomgeving en de voorzieningen dragen hieraan bij. De inrichting van de buurt bepaalt mede in hoeverre mensen meer bewegen, elkaar ontmoeten, naar voorzieningen als de arts en supermarkt kunnen, en activiteiten kunnen ondernemen. De inrichting bepaalt dus mede in hoeverre mensen naar elkaar omzien en voor elkaar zorgen. De bereikbaarheid van voorzieningen bepaalt ook de mate van zelfstandigheid van ouderen.

Er zijn nog veel ouderen die geen woning kunnen vinden die bij hen past. Dit vraagt om een inhaalslag. We richten ons niet alleen op nieuwbouw, maar ook op een betere benutting van de bestaande woningvoorraad. We willen ervoor zorgen dat ouderen met plezier in een voor hun geschikte woning kunnen wonen en kunnen verhuizen als ze dat willen. Om dit te bereiken, gaan we:

1. Van de 900.000 woningen die tot en met 2030 gebouwd worden, minstens 290.000 woningen voor ouderen bouwen;
2. Ervoor zorgen dat ouderen in een voor hen geschikte woning kunnen wonen. Door een toename van het aantal verhuisbewegingen van ouderen realiseren we tevens doorstroming in de algehele woningvoorraad;
3. Ervoor zorgen dat naast de woning ook de leefomgeving passend is voor ouderen.

Om deze doelstellingen te behalen werken we via drie actielijnen:
Actielijn 1: Versnellen woningbouw
Er komen meer woningen beschikbaar die aansluiten bij de wensen van onze ouderen. Dit doen we door knelpunten weg te nemen bij de bouw van woningen en de regie op de ouderenhuisvesting te versterken. En ook door heldere bouwafspraken te maken met gemeenten en regio’s.
Actielijn 2: Ouderen informeren, ontzorgen en de doorstroming verbeteren
We willen dat ouderen eerder nadenken over het wonen van straks. Naast de bouw van geschikt aanbod, gaan we ouderen daarom informeren over de mogelijkheden en pakken we belemmeringen aan. Dit heeft ook positieve gevolgen voor de doorstroming op de woningmarkt
Actielijn 3: Een leefomgeving die uitnodigt tot bewegen en ontmoeten
Zelfstandig blijven wonen gaat niet alleen om de woning. Het gaat ook om de leefomgeving, dat de wijk toegankelijk is, voorzieningen in de buurt zijn en dat de omgeving uitnodigt tot bewegen en ontmoeten. We zorgen ervoor dat in alle gemeenten de leefomgeving in de lokale visie op wonen en zorg is opgenomen en dat bij nieuwbouw en transformatie van woonvormen en buurten de leefomgeving wordt meegenomen.

Actielijn 1: Versnellen woningbouw

Het aanbod aan woningen geschikt voor ouderen is divers. In dit programma geven wij sturing op drie categorieën ouderenwoningen waar ouderen zelfstandig wonen:

1. Nultreden woningen: gelijkvloerse woningen
   → Nodig/doel: 170.000 nieuwe nultredenwoningen nodig.
2. Geclusterde woonvormen: woonvormen, vaak met ontmoetingsruimtes, zijn onder andere hofjeswoningen, serviceflats en seniorenflats
   → Nodig/Doel: 80.000 nieuwe woningen
3. Verpleegzorgplekken: Een deel van de geclusterde woonvormen betreffen zorggeschikte woningen: deze woningen hebben extra voorzieningen, zodat deze beter zijn voor mensen met een beperking of voor het verlenen van zorg
   → Nodig/doel: 40.000 nieuwe verpleegzorgplekken
   Het verpleeghuis zal worden uitgebreid met 4.800 plekken omdat dit contractueel vastligt. Deze 4.800 plekken zullen daarna omgezet naar of vervangen door zorggeschikte geclusterde woningen voor verpleegzorg. Daarmee wordt deels in de opgave van 40.000 nieuwe geclusterde verpleegzorgplekken voorzien.

Het verpleeghuis blijft daarnaast een mogelijkheid voor ouderen die (zeer) zware zorg nodig hebben. De huidige capaciteit van 130.000 zal daarvoor volstaan.

Opgave in het sociale huursegment

Bouwopgave sociaal

• Woningen in een geclusterde woonvorm: 40.000
• Verpleegzorgplekken o.b.v. Wlz-zorg thuis: 20.000
• Totaal: 60.00

Om de woningopgave voor ouderen te versnellen:
→ Versterken van regie op ouderenhuisvesting
Voor het voeren van regie op de realisatie van de opgaven in de regio’s gaan we in heel Nederland met regionale woondeals werken. We zorgen daarbij dat alle betrokken partijen weten hoeveel woningen geschikt voor ouderen waar gebouwd moeten worden. Daarvoor splitsen we de landelijke huisvestingsopgave voor ouderen uit per woningtype per regio. Vanaf eind 2022 sluiten medeoverheden gefaseerd door het hele land deze regionale woondeals. Daarin vertalen provincies en gemeenten -in regionaal verband- de woningbouwopgave naar concrete locaties en maken zij afspraken over de uitvoering van de opgave.
In deze woondeals maken we ook afspraken over de ouderenhuisvesting. Hierbij betrekken we zorgkantoren en corporaties. We werken deze afspraken in subtafels verder uit, in samenwerking met betrokken partijen: provincies, gemeenten, woningcorporaties en zorgkantoren. Wij verwachten van partijen dat zij ook andere relevante partijen uitnodigen, zoals een vertegenwoordiging van zorgaanbieders.

→ Regie afspraken over de opgave
November 2022: landelijke en regionale huisvestingsopgave via programma ouderen
November 2022 – Juni 2023: Lokale huisvestingsopgave via subtafel woondeals
Juni 2023 – 1 Januari 2024: lokale afspraken via integrale woonzorgvisie

Programma ouderen	Subtafel	Woonvisie
Rijk	Provincie	Gemeenten
AEDES	Gemeenten	Corporaties
VNG	Zorgkantoor	Huurdersorganisaties
ZN	Corporaties	Zorgaanbieders
Actiz
Seniorencoalitie	Optioneel:	Optioneel:
IVBN	Zorgaanbieders	Zorgkantoor
	(Institutionele) beleggers	Ouderenorganisaties
		Welzijnspartijen

Gemeenten hebben in dit proces de coördinerende rol om corporaties, ontwikkelende partijen, zorgaanbieders en andere betrokken partijen samen te brengen.

Randvoorwaardelijke acties uit programma Woningbouw

• Voorkomen vertraging, benutten van versnellingsmogelijkheden
• Vergroten capaciteit en expertise om versnelling te realiseren
• Belemmeringen worden gemitigeerd
• Woningbouwimpuls
• Versnellen woningbouwlocaties met extra ondersteuning voor bereikbaarheid
• Volkshuisvestingsfonds

→ We stimuleren en ondersteunen de bouw van geclusterde woonvormen

We gaan een nieuwe fase in, waarin we nog meer inzetten op zelfstandig en geclusterd wonen. Ook wanneer er (zware) zorg nodig is. Om de bouw van de woonvormen die hierbij passen te stimuleren, ondersteunen we de realisatie van geclusterde woonvormen en verpleegzorgplekken met financiële middelen.  Vooral voor verpleegzorgplekken in het sociale segment geldt dat deze niet zomaar gebouwd worden, omdat er een onrendabele top bestaat. We zetten daarom een aparte subsidieregeling op om deze onrendabele top te compenseren.

Samen met de betrokken koepelorganisaties werken we voorbeelden uit van concepten van geclusterde woonvormen en verpleegzorgplekken. Met deze voorbeelden hoeft niet in iedere gemeente het wiel opnieuw uit te worden gevonden. We stellen wel een aantal eisen aan de geclusterde woonvormen. Zo vinden we het belangrijk dat de woningen voldoende geschikt zijn, ook voor mensen met mobiliteitsbeperkingen. Daarnaast moeten de woonvormen voldoende aansluiten bij de behoeften van mensen met dementie.

→ Financiële stimulans geclusterde woonvormen

Stimuleringsregeling ontmoetingsruimten in ouderenhuisvesting: Voor deze stimuleringsregeling is in 2022 en 2023 respectievelijk €28 miljoen en €26 miljoen beschikbaar. Het budget is recentelijk verhoogd met €16 miljoen vanuit middelen van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Met deze verhoging is het mogelijk geworden dat ook woonvormen met een populatie van meer dan 50% Wlz-geïndiceerden in aanmerking komt voor een subsidie.

Stimuleringsregeling Wonen en Zorg: hierbij is er voor 2023 €1,5 miljoen beschikbaar voor onderzoek naar de haalbaarheid. Voor de planontwikkeling is bijna €21 miljoen beschikbaar. Deze middelen revolveren: na afbetaling van de lening, kunnen de middelen opnieuw worden uitgeleend. Daarnaast kan tot €100 miljoen aan projecten van geclusterde woonvormen worden geborgd. De Staat stelt zich bij de bouw/na-financieringsfase daarbij borg voor een lening van maximaal 15% van de stichtingskosten of verwervingskosten.

→ Financiering van verpleegzorgplekken

De meerkosten voor een zorggeschikte woning (op basis van 60m2) bedragen, afhankelijk van de gekozen insteek, €16.000 tot €23.000. Om een stimulans te geven aan de bouw van verpleegzorgplekken werken we samen met betrokken partijen een subsidieregeling uit. Hiervoor stellen we maximaal €312 miljoen beschikbaar om de regeling uit te werken. Hiervan is €57 miljoen beschikbaar vanuit coalitieakkoordmiddelen die worden ingezet voor het stimuleren van wooncombinaties van jongeren en ouderen. Deze middelen kunnen dus alleen worden gebruikt voor complexen waar rekening wordt gehouden met bewoning door tenminste twee jongeren. De overige €255 miljoen is onderdeel van de transitiemiddelen scheiden wonen en zorg.

→ Duidelijkheid door kennisontwikkeling

Het traject voor kennisontwikkeling bestaat uit de volgende onderdelen:

1. Handreiking geclusterd wonen
2. Praktijkonderzoek ‘versnellen woningbouw en totstandkoming geclusterd wonen’
3. Leer- en inspiratiesessies voor projectontwikkelaars corporaties en gemeenten

→ Ondersteuning bij de uitvoering

Met de extra opgave aan verpleegzorgplekken krijgen veel partijen te maken met uitbreiding van hun taken. Om te voorkomen dat woondealregio’s en betrokken partijen hierin het wiel zelf moeten uitvinden, wordt een brede ondersteuningsstructuur ontwikkeld die gemeenten en andere lokale partijen op operationeel niveau kan ondersteunen en adviseren bij de realisatie van verpleegzorgplekken.

Actielijn 2: Ouderen informeren, ontzorgen en de doorstroming verbeteren

Deze actielijn heeft als doel ervoor te zorgen dat ouderen in een voor hen geschikte woning kunnen wonen. Door verschillende acties willen we ouderen stimuleren om vroegtijdig na te denken over het wonen van straks.

→ Nieuwgebouwde woningen voor ouderen zullen ervoor zorgen dat meer ouderen passend wonen end at de doorstroming op de woningmarkt gestimuleerd wordt

• In de woondeals zal de doorstroming van ouderen op de woningmarkt aan bod komen. Naast dat overheden zich bezighouden met de regionale bouwopgave, is het ook van belang dat zij aan de slag gaan met doorstroming.
• In de woonprogramma’s die op lokaal en regionaal niveau worden gesloten worden de inspanningen t.b.v. ouderen laten doorstromen op de woningmarkt een van de vormvereisten. Hierbij willen wij de overheden ook helpen, bijvoorbeeld met concrete beleidsinstrumenten die ingezet kunnen worden t.b.v. doorstroming.

→ Ouderen informeren over hun toekomstige woonopties

• We gaan ouderen informeren over wat er komt kijken bij het verhuizen naar een toekomstbestendige woning en hen stimuleren de stap naar zo’n woning te zetten. Dit gaan we doen met een informatiecampagne over toekomstbestendig wonen.
• We ontwikkelen een toolkit voor gemeenten, provincies, woningcorporaties, particuliere verhuurders en anderen die actief zijn op het vlak van doorstroming van senioren, met daarin filmpjes en praktische instrumenten die deze partijen kunnen gebruiken om doorstroming van senioren te stimuleren en/of faciliteren. Door de toolkit met algemene tools en beleidsinstrumenten hoeven genoemde partijen deze niet zelf te ontwikkelen.
• Onder ouderen leven ook veel vragen over hun financiële positie. We gaan met de hypotheeksector een financieel actieplan opstellen hoe we ouderen kunnen helpen met het inzichtelijk maken van hun financiële situatie.

→ Ouderen ontzorgen voor en tijdens de verhuizing

• Door middel van een gedragsonderzoek onder ouderen die weerstand voelen om te verhuizen willen we ontdekken welke praktische zaken hen specifiek tegenhouden om de stap tot verhuizen te nemen. Als we deze redenen in beeld hebben kunnen we ouderen diensten aanbieden die deze zorgen voor hen uit handen nemen.

Actielijn 3: Een leefomgeving die uitnodigt tot bewegen en ontmoeten

We stimuleren dat bij nieuw te bouwen woningen voor ouderen de leefomgeving in de plannen wordt meegenomen. En dat bestaande wijken toegankelijker worden. Dit doen we door:

→ Leefomgeving betrekken bij woonzorgvisies

De volgende elementen zijn van belang bij de vormgeving van de leefomgeving om zelfstandig te kunnen blijven wonen:

Opgave	Vorm
Toegankelijkheid	·       Toegankelijke looproutes (stoepen, oversteekplekken, e.d.) ·       Bankjes op looproutes
Bereikbaarheid	·       Aanwezigheid openbaar vervoer ·       Geschikt voor rollators en scootmobielen
Nabijheid van voorzieningen	·       Loopafstand en -route voorzieningen ·       Loopafstand en -route tot openbaar vervoer
Kwaliteit leefomgeving: veiligheid, hittestress, geluid, luchtkwaliteit	·       (Koele) rustplekken ·       Verlichting
Beweegvriendelijke leefomgeving en ontmoeting (binnen ruimtelijke ordening)	·       Looproutes ·       Ontmoetingsplekken (formeel en informeel)

→ Gemeenten ondersteunen

• Een bundeling van een aantal uitkeringen op het gebied van gezondheid-, sport- en cultuurbevordering is aangekondigd. Binnen deze gebundelde uitkering zijn middelen beschikbaar voor planvorming van de sociale basis in een wijk, inclusief de vormgeving van de leefomgeving.
• Als expertise nodig is over de inrichting van de leefomgeving kan een beroep worden gedaan op het ondersteuningsteam wonen en zorg.
• We gaan koplopers onder gemeenten ondersteunen bij de aanpak van de leefomgeving.
• We overleggen met lokale coalities van het programma Eén tegen eenzaamheid of uitbreiding van het programma naar de fysieke en sociale leefomgeving ook op andere plekken mogelijk is.

→ Inspireren aan de hand van ontwerpen

• Samen met de Rijksbouwmeester en de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving wordt in verschillende wijken aan de hand van concrete ontwerpen onderzocht hoe de omgeving kan worden aangepast zodat die meer uitnodigt tot bewegen en ontmoeting.
• In het programma Mooi Nederland werken we aan oplossingen die steden leefbaar en krachtig houden.
• In de tweede editie van de ZorgSaamWonen Award (oktober 2022) focussen we op het ontwerp en de inrichting van wijken en buurten als plekken van ontmoeting.

Monitoring

• Een belangrijke basis voor de monitoring is de Monitor Ouderenhuisvesting. Daarnaast is het WoON-onderzoek Nederland een rijke bron aan data.
• In de Staat van de Volkshuisvesting wordt de Kamer geïnformeerd over de voortgang van de programma’s op basis van een aantal kernindicatoren, deze indicatoren zijn: 1) Versnellen nieuwbouw, 2) Doorstroming naar een geschikte woning en 3) Toegankelijke leefomgeving.

Ondersteuning

Financiële middelen

Bedragen in mln	2022	2023	2024	2025	2026	2027	Totaal
BZK
Woningbouwimpuls*(€1,25 mrd)	405	227	229	229	129	7	1250**
Volkshuisvestingsfonds (4×150 mln)*		150	150	150	150		600
14 grootschalige woningbouwgebieden (€500 mln.)*		475	2	2	3	3	500***
Ondersteuning medeoverheden (flexpools)	40		40				80
Ouderenhuisvesting**	28	26					54
VWS
Woonzorgcombinaties en stimulering langer thuis wonen		50	54	87	64		255
Intergenerationeel wonen (bouw)		4	8	11	15	19	57
Stimulering ontmoetingsruimtes			8	8	6		22

 

Planning