Vanaf 2025 kunnen gemeenten een nul-emissie zone inrichten voor stadslogistiek. Alle bestel- en vrachtauto’s moeten dan binnen deze zone emissieloos rijden. Het doel is om de leefbaarheid en luchtkwaliteit in de steden te verbeteren. Een goede en tijdige inrichting van toezicht en handhaving van deze zones is cruciaal. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat vroeg AT Osborne om in kaart te brengen welke vormen van toezicht en handhaving van een nul-emissie zone denkbaar zijn en welke vormen het meest geschikt zijn in de verschillende situaties. Zo worden Rijk en gemeenten geholpen bij het maken van keuzes voor de inrichting van toezicht en handhaving van nul-emissie zones.

Vormen van toezicht en handhaving

ANPR
Voor de huidige milieuzones bestaat toezicht en handhaving voornamelijk uit het gebruik van zogenoemde ANPR-systemen. Deze Automatic Number Plate Recognition-systemen (ook wel kentekencamera’s genoemd) detecteren een kenteken en vergelijken deze met een database met kentekens die in de zone mogen rijden. Hieruit volgen de kentekens die in overtreding zijn en dus een boete kunnen ontvangen. Het ANPR-systeem is zeer geschikt om toe te passen voor toezicht en handhaving van nul-emissie zones. Het borgen van privacy is echter een kritisch aspect van ANPR-systemen.

Geofencing
Naast het gebruik van ANPR-systemen biedt ook geofencing veel voordelen. Bij geofencing wordt een bepaald gebied (in dit geval de nul-emissie zone) virtueel afgebakend. Door voertuigen uit te rusten met apparatuur voor GPS en data uitwisseling, kan gedetecteerd worden wanneer het voertuig de geofence nadert en kan de bestuurder hier tijdig voor worden gewaarschuwd. Daarmee is geofencing zeer geschikt voor het detecteren van (potentiële) overtredingen. Voor sanctionering is deze vorm echter ongeschikt, aangezien niet bij de keten aangesloten voertuigen niet worden geregistreerd. Geofencing biedt daarom momenteel vooral kansen als aanvulling op een ANPR-systeem.

Een aanvullend voordeel van geofencing is de mogelijkheid om notificaties met omrijroutes te versturen aan de bestuurders van vervuilende voertuigen, wanneer zij de nul-emissie zone naderen. Daarnaast kan geofencing waarborgen dat terughoudender wordt omgegaan met de persoonsgegevens die het ANPR-systeem verzamelt. Door de geofencing techniek worden kentekens van toegestane voertuigen namelijk direct uit de ANPR-database verwijderd.

Uitdaging met hybride voertuigen

In de scenarioanalyse gaan we in op de uitdaging als hybride bestel- en vrachtauto’s de komende jaren breder worden geïntroduceerd en worden toegelaten tot de nul-emissie zone. Voor toezicht en handhaving is het van belang om na te kunnen gaan dat een hybride voertuig ook daadwerkelijk emissieloos rijdt in de nul-emissie zone. Met een ANPR-systeem kan dit niet. Geofencing kan dan een uitkomst bieden.

Met geofencing en een app in het voertuig kan de bestuurder eraan herinnerd worden dat hij de nul-emissie zone binnenrijdt en moet overschakelen op de emissieloze aandrijving.

Om deze functionaliteit echter in te zetten voor handhaving, zou het voertuig continu data moeten delen met de handhaver over de locatie en de wijze van aandrijving. Dit staat op gespannen voet met privacy borging. Daarnaast vinden momenteel pilots plaats, waarbij het voertuig met behulp van geofencing automatisch overschakelt op emissieloze aandrijving, zodra het voertuig de nul-emissie zone inrijdt. Hierbij speelt echter de vraag of deze techniek vanaf 2025 voor alle voertuigen beschikbaar is.

Zowel juridisch als technisch zijn er dus nog onzekerheden over de toepasbaarheid van geofencing voor toezicht en de handhaving van hybride voertuigen bij nul-emissie zones. De aanbeveling is om nader onderzoek uit te voeren op de juridische en technische haalbaarheid.

Overige scenarioanalyses

In een ander scenario constateert AT Osborne dat de omvang van een nul-emissie zone invloed heeft op de hoeveelheid benodigde ANPR-camera’s en dus de implementatiekosten. Ook de aanwezigheid van een milieuzone speelt een rol in de hoogte van de implementatiekosten. Als een gemeente momenteel een milieuzone handhaaft met een ANPR-systeem en besluit deze zone ook in te richten als nul-emissie zone, dan kan het bestaande ANPR-systeem ook gebruikt worden voor handhaving van de nul-emissie zone.

Rapport

Onze bevindingen bundelden wij in het rapport ‘Rapport Toezicht en handhaving van nul-emissie zones’. Het ministerie publiceerde het rapport op de websites van Green Deal ZES en Dutch Mobility Innovations.