Na het afsluiten van het Integraal Zorgakkoord (IZA) zijn veel zorgaanbieders bezig met (of denken na over de mogelijkheden van) het opstellen van Transformatieplannen en de aanvraag van Transformatiemiddelen. Die zijn bedoeld om de beweging naar toekomstbestendige, passende en arbeidsbesparende zorg te ondersteunen. In hoeverre in die aanvraag een plek is voor het aanpassen van zorgvastgoed roept soms vragen op. Maar IZA en het landelijke Beoordelingskader biedt zorgaanbieders, meer of minder expliciet, zeker ruimte om bij het indienen van transformatieplannen de impact op vastgoed mee te nemen en het gehanteerde beoordelingskader roept op ook aandacht te besteden aan duurzaamheidsaspecten. In dit artikel geven we (slechts) een korte introductie van het IZA, beoordeling van transformatieplannen en aanvraag van middelen. We gaan daarna in op de plaats van vastgoed en duurzaamheid in de transformatie toe en lichten enkele belangrijke voorwaarden en interessante aspecten er uit.

Ambitie IZA
Het Integraal Zorgakkoord is opgesteld om de zorg voor iedereen toegankelijk, kwalitatief goed en betaalbaar te houden. Belangrijke doelen in het IZA zijn het inzetten op gezondheid en welzijn, d.m.v. (wijkgerichte) preventie en ondersteuning, afremmen van medicalisering, optimaal inzetten van de beschikbare capaciteit en behouden van de beschikbare zorgprofessionals. Aansluitend op de missie van (Kader) Passende zorg moet dit ‘gepaard gaan met de laagst mogelijke impact op klimaat, milieu en leefomgeving’.  IZA voegt toe aan de principes van Passende zorg dat die alleen te realiseren is met voldoende zorgprofessionals, die met plezier aan het werk zijn én blijven in de zorgsector.

Transformatieplannen en -middelen voor zorgtransformatie
In het Integraal Zorgakkoord zijn afspraken gemaakt om op vele fronten te werken aan ombuiging van groei, het borgen van toegankelijkheid, kwaliteit, betaalbaarheid van zorg, inclusief het behouden en ontzorgen van zorgprofessionals, om met gelijkblijvende mensen en binnen de financiële kaders te voldoen aan een groeiende zorgvraag. Eén van de afspraken is dat zorgaanbieders, zorgprofessionals, patiëntenorganisaties en zorgverzekeraars en gemeenten, in samenwerking met elkaar plannen ontwikkelen voor zorgtransformaties, om bij te dragen aan de IZA-doelen. In het IZA is vastgelegd dat het kabinet transformatiemiddelen zal inzetten om de noodzakelijke zorgtransformatie naar arbeidsbesparende en passende zorg te realiseren en versnellen.

Impactvolle Transformaties worden ondersteund
Er zijn vanuit het coalitieakkoord tijdelijke transformatiemiddelen van in totaal € 2,8 miljard beschikbaar om de transformatie te ondersteunen. In het IZA zijn die onderverdeeld naar sectoren.

• De transformatiemiddelen zullen individuele, lokale, regionale en landelijke initiatieven ondersteunen die bijdragen aan de realisatie van de inhoudelijke doelen en financiële uitdagingen van IZA.
• De inzet van deze middelen is gericht op “impactvolle transformaties”, wat betekent dat ze aanzienlijke invloed moeten hebben op een of meerdere aspecten: verminderd zorggebruik, herverdeling van zorg/verschuiving van patiëntstromen, inzet van personeel en omvang van zorgvastgoed (IZA pag.20).
• Benadrukt wordt dat de inzet van transformatiemiddelen incidenteel is en niet structureel. Ze zullen voor een bepaalde periode van maximaal vijf jaar beschikbaar zijn.
• Om in aanmerking te komen voor deze middelen is een concreet transformatieplan vereist, gericht op het aanpakken van knelpunten in de zorg.

Verkrijgen van transformatiemiddelen

• De beoordeling van de ingediende plannen zal worden uitgevoerd door de twee marktleidende zorgverzekeraars, aan de hand van het landelijk beoordelingskader.
• Het “Beoordelingskader Impactvolle zorgtransformaties en inzet transformatiemiddelen” is opgesteld om de criteria en voorwaarden voor impactvolle transformaties, zoals beschreven in het IZA, verder uit te werken en aan te vullen.
• Het beoordelingsproces bij impactvolle transformaties bestaat uit vier stappen: de eerste snelle toets, uitwerking, beoordeling van het transformatieplan en implementatie inclusief monitoring.
• De criteria en voorwaarden zijn verdeeld over de snelle toets en de beoordeling van het uiteindelijke plan. Bij de snelle toets wordt gekeken of het plan daadwerkelijk een impactvolle transformatie betreft, aansluit op beschikbare regiovisies, naar de urgentie en de noodzaak van gelijkgerichtheid . Na die toets en verdere uitwerking vindt de beoordeling van het uiteindelijke plan en de impact ervan plaats aan de hand van de overige criteria en voorwaarden.

Voor meer informatie over criteria, voorwaarden en specifieke richtlijnen voor het indienen van transformatieplannen en de beoordeling daarvan is het Beoordelingskader te vinden op de website van JZJOP. Voor beide stappen zijn er twee formats beschikbaar om de plannen in te dienen. IZA moedigt zorgaanbieders en andere betrokken partijen aan om gebruik te maken van deze mogelijkheid en transformatieplannen in te dienen die een meetbare en duurzame impact kunnen hebben op het zorglandschap.

De introductie van transformatiemiddelen om de doelen van IZA te bereiken markeert een belangrijke stap in de bevordering van zorgtransformatie en het aanpakken van knelpunten in de zorg. De ondersteuning van impactvolle initiatieven op verschillende niveaus zal naar verwachting bijdragen aan een meer efficiënte en passende zorgverlening. De focus van het IZA ligt op voorkomen van (zwaardere) zorg, verleggen en/of optimaliseren van patiëntenstromen, en optimaal inzetten van schaarse capaciteit. Om de transformatie te maken zijn andere manieren van werken en organiseren van de zorg belangrijk. Maar ook het vastgoed speelt daarin een belangrijke rol.

Vastgoed speelt een belangrijke rol in zorgtransformatie volgens IZA
IZA spoort zorgaanbieders, meer of minder expliciet, aan ook aandacht te besteden aan de impact op vastgoed en duurzaamheidsaspecten. De transformatie van zorgvastgoed kan bijdragen aan een meer toekomstbestendige en passende zorginfrastructuur. In het IZA is al onderkend dat vastgoed een cruciale factor kan zijn in de transformatie van de zorg. “De essentie van transformeren is gericht op het optimaal inzetten van kritische en schaarse capaciteit en infrastructuur”. Beter benutten van capaciteit is een van de doelen. Impactvolle zorgtransformaties gaan over het voorkomen, verleggen en/of optimaliseren van patiëntenstromen.

In de definitie “impactvolle transformatie” zoals beschreven in het IZA wordt ‘omvang van vastgoed’ genoemd als een van de aspecten waar de impact substantieel kan zijn. Als zorggebruik ergens substantieel verminderd kan worden of patiëntenstromen worden verschoven naar elders heeft dat gevolgen voor het gebruik van vastgoed. Maar ‘transformatie van vastgoed’ is in ieder plan (ook waar dat minder evident is) onderdeel van de impactanalyse naar voorzienbare effecten.
Een transformatie wordt als “impactvol” beschouwd als er sprake is van aanzienlijke veranderingen in de omvang van zorgvastgoed in relatie tot de omvang van de zorgaanbieder. Hierbij wordt in principe gedacht aan het afbouwen van de omvang van het vastgoed. Dat zien we bijvoorbeeld bij zorgverzekeraar VGZ die het criterium verwoord heeft dat de transformatie moet leiden tot ‘aanzienlijke afbouw van de omvang van het zorgvastgoed’.

Ieder transformatieplan moet een impactanalyse bevatten voor de voorzienbare effecten, waaronder ook het vastgoed. (onderdeel van stap 3 in het beoordelingskader). De transformatie kan brede effecten hebben bij ‘betrokken zorgaanbieders (o.a. bedrijfsvoering, personeel, ICT- en andere en infrastructuur en vastgoed)’
Voorwaarde is dat het gaat om een eenmalige investering voor de totstandbrenging van de beoogde transformatie. “Het afbouwen en uitfaseren van activiteiten, desinvesteringen en niet via de tarieven te bekostigen aanloopkosten, kunnen hier wel onder vallen. Dat geldt voor de transformatie van onroerend goed”. (beoordelingskader, pag. 8; nr. 2).

Hoewel focus vooral lijkt te liggen op (reductie van) omvang van vastgoed blijven andere doelen onderbelicht. Volgens ons betekent voorgaande dat niet alleen ‘afbouw van de omvang’ maar ook ‘transformatie’ van vastgoed, als die nodig is om andere doelen te faciliteren (verschuivingen van zorg, optimale inzet van capaciteit en substantieel betere inzet van personeel), onderdeel moet zijn van de plannen én in aanmerking komt voor transformatiemiddelen. En hoewel dat in het beoordelingskader op de achtergrond lijkt te verdwijnen, het door IZA toegevoegde principe is dat zorg geleverd wordt in een prettige en goede werkomgeving voor zorgprofessionals. Ook dat kan zeker vragen om verbetering van de huisvesting.

Belangrijke voorwaarden voor transformatiemiddelen
Bij het aanvragen van transformatiemiddelen zijn er enkele belangrijke voorwaarden waar zorgaanbieders aan moeten voldoen. Deze voorwaarden zijn opgesteld om ervoor te zorgen dat de transformatie een substantiële impact heeft en binnen een bepaalde termijn wordt gerealiseerd.
De belangrijkste voorwaarde is dat de transformatie een substantiële impact moet hebben op het zorggebruik, herverdelen van zorg – met als doel voorkomen van (zwaardere) zorg of optimale inzet van capaciteit – het verminderen en/of effectiever inzetten van personeel, of de omvang van het vastgoed. De impact op vastgoed wordt in verhouding gezien tot de omvang van de zorgaanbieder.

Daarnaast moet het duidelijk zijn dat de beoogde transformatie niet op korte termijn op een andere manier kan worden bereikt, substantieel versneld of opgeschaald, zonder inzet van transformatiemiddelen. Met andere woorden: in reguliere afspraken is te weinig ruimte om die te kunnen realiseren.
In het transformatieplan moet dan ook duidelijk worden beschreven welke gelijkgerichte (contract)afspraken noodzakelijk zijn om de transitie te faciliteren en welke periode hiervoor nodig is om de gestelde doelen te behalen.

Het betreft een eenmalige investering die nodig is om de beoogde transformatie te realiseren (geen structurele kosten). Afbouwen van activiteiten, desinvesteringen, aanloopkosten, en de transformatie van onroerend goed kunnen hier onder vallen. De transformatie moet binnen een periode van vijf jaar worden gerealiseerd, en de betaling van de transformatiemiddelen is gekoppeld aan het behalen van overeengekomen resultaten of inspanningen.

Enkele interessante aspecten
Naast deze belangrijke voorwaarden zijn er enkele aspecten die mogelijk interessant zijn voor zorgaanbieders om er uit te lichten.

• Urgentie voor regiovisie: Het transformatieplan moet indien mogelijk de samenhang met het regioplan aangeven. Urgentie is echter leidend, wat betekent dat het ook mogelijk is dat een transformatieplan los van een regioplan wordt opgesteld.
• Ook een pakket van meerdere kleinere initiatieven is mogelijk: Een impactvolle transformatie kan ook bestaan uit een totaalafspraak over een pakket van verschillende kleinere initiatieven en zorginnovaties, zolang dit voldoende bijdraagt aan de doelen van IZA en in lijn is met de gemaakte afspraken.
• Vergoeding: Het is mogelijk dat er een financiële vergoeding wordt verstrekt voor het opstellen van het transformatieplan (out-of-pocket kosten). Dit moet dan vooraf worden afgestemd met de marktleiders van de zorgverzekeraars.
• Indien er binnen een transformatieplan meerdere opties worden beschreven, zal er een afweging worden gemaakt waarbij de beste balans tussen kosten, opbrengsten en kans van slagen wordt gezocht.

Het naleven van deze voorwaarden en het zorgvuldig opstellen van het transformatieplan kunnen zorgaanbieders helpen bij het verkrijgen van de benodigde transformatiemiddelen om hun innovatieve zorgtransformaties te realiseren.

Duurzaamheid en Transformatiemiddelen?
Het beoordelingskader legt ook een link tussen zorgtransformatie en duurzaamheid in de zorg. Het stimuleren van duurzaamheid wordt beschouwd als een belangrijk aspect van de transformatie. Duurzaamheid is een relevant aspect dat aandacht verdient en meegenomen wordt in de beoordeling van transformatieplannen, maar transformatiemiddelen zijn niet bedoeld om investeringen op dit gebied te financieren. De focus moet primair op de transformatie van zorg liggen.
In het beoordelingskader (pag. 7) worden enkele aspecten benadrukt:

• Het transformatieplan dient, indien van toepassing, te beschrijven wat de impact is op het gebied van duurzaamheid in de zorg.
• Het transformatieplan dient waar mogelijk bij te dragen aan het verminderen van de klimaat- en milieu-impact van de betreffende zorg, of in ieder geval deze impact niet te vergroten ten opzichte van de huidige situatie.
• Indien relevant, dienen partijen in hun plan beknopt aandacht te besteden aan veranderingen in het gebruik van gebouwen, reisbewegingen van personeel en patiënten, geneesmiddelen en ICT. Een gedetailleerde doorrekening van bijvoorbeeld de CO2-voetafdruk is daarbij niet noodzakelijk.
• Maar het transformatieplan moet primair gericht zijn op de transformatie van zorg, waarbij duurzaamheid als een bijkomend aspect wordt beschouwd.

Expliciet wordt opgemerkt dat transformatieplannen en de inzet van transformatiemiddelen niet bedoeld zijn voor het financieren van investeringen in duurzaamheid, zoals het plaatsen van zonnepanelen en het verduurzamen van gebouwen.

Relevante links/bronnen:
Integraal Zorgakkoord, Samen werken aan gezonde zorg
Beoordelingskader Impactvolle zorgtransformaties en inzet transformatiemiddelen