We gaan ervan uit dat de Omgevingswet op 1 januari 2023 in werking treedt. Dat betekent dat er nog maar een paar maanden zijn om je voor te bereiden en te oefenen. Als gemeente doe je dat door bijvoorbeeld het opstellen van een omgevingsvisie of door voorbereidingen te treffen voor het wijzigen van het omgevingsplan. Belangrijk is echter ook om inzichtelijk te maken wat de impact van de Omgevingswet is voor bijvoorbeeld een beleidsmedewerker duurzaamheid of een vakbeheerder openbare ruimte. Dat was precies de vraag die de gemeente Oss aan ons voorlegde: “Wat is de impact van de Omgevingswet op onze taakvelden?”.

Eerder maakten we de provincie Limburg wegwijs in de regels van de Omgevingswet. In het artikel ‘Een spoorboekje als wegwijzer: je weg vinden in de Omgevingswet’ is deze aanpak toegelicht. Ook voor de gemeente Oss maakten we de artikelen van de Omgevingswet en de bijbehorende Algemene Maatregelen van Bestuur (AMvB’s) inzichtelijk. In deze blog gaan Heleen Ballemans en Eefje Remijn in op de inzichten die het de gemeente Oss opleverde. Op basis van deze ervaringen geven we tips aan gemeenten, ter voorbereiding op de inwerkingtreding van de Omgevingswet.

Hoe krijg je inzicht? Onze aanpak

Om inzicht te krijgen in de impact van de Omgevingswet, is het ten eerste van belang de regels te kunnen vinden en ten tweede te weten wat deze betekenen voor de taken en bevoegdheden van een gemeente. Voor de gemeente Oss maakten we voor zeventien taakvelden de artikelen van de Omgevingswet en de bijbehorende AMvB’s inzichtelijk. Beleidsthema’s als geluid en luchtkwaliteit, maar ook bijvoorbeeld ruimtelijke kwaliteit en bodem kwamen aan bod. Aan de hand van dit overzicht gingen we met elkaar in gesprek. De droge wetsartikelen gingen zo leven. En aan de hand van casuïstiek werd ook direct duidelijk welke kansen, maar ook verplichtingen, de nieuwe wet met zich meebrengt.

 Een aantal voorbeelden

Welke concrete veranderingen kun je als gemeente verwachten? We geven een aantal voorbeelden.

• Kapregels voor bomen
  In het omgevingsplan kan een gemeente regels stellen over het kappen van bomen. Deze regels staan veelal in een kapverordening of in de Algemene plaatselijke verordening. De raad stelt een bebouwingscontour kap vast, waarbinnen deze regels altijd gelden. Kan een gemeente ook regels stellen over bomen in het buitengebied? Ja, dat kan, maar wel onder bepaalde voorwaarden. Buiten deze bebouwingscontour kap, veelal het buitengebied, gelden de algemene regels van het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) ter bescherming van bomen. De provincie is het bevoegd gezag. Deze regels zijn gericht op de bescherming van de natuur, de instandhouding van het bosareaal of het beschermen van landschappelijke waarden. Dat betekent echter niet dat de gemeente bepaalde bomen in het buitengebied niet kan beschermen. Denk aan bomen met een cultuurhistorische of recreatieve waarde. Gemeenten kunnen dus regels stellen over het kappen van bomen in het buitengebied, mits met een andere oogmerk dan die genoemd wordt in het Bal.
• Groei naar 100.000+ inwoners
  Veel gemeenten hebben een woningbouwopgave en willen groeien in inwonersaantallen. De Omgevingswet stelt extra verplichtingen voor grote gemeenten met meer dan 100.000 inwoners. Zo moet een dergelijke, grote gemeente een geluidbelastingkaart en een actieplan geluid opstellen. Overigens zijn dit geen nieuwe regels; ze volgen uit de Europese richtlijn omgevingslawaai. Daarnaast geldt in 100.000+-gemeenten een monitoringsplicht op omgevingswaarden voor de kwaliteit van de lucht, zoals stikstofdioxide en ozon. Groei kan dus extra taken en verplichtingen met zich meebrengen.
• Voormalige stortplaatsen: een taak erbij
  Met de inwerkingtreding van de Omgevingswet wordt de gemeente het bevoegd gezag bij voormalige stortplaatsen, in plaats van de provincie. Gemeenten moeten nadenken hoe ze mogelijke activiteiten op een voormalige stortplaats wil reguleren in het omgevingsplan. Moet dat een meldingsplicht of vergunningplicht worden? En heeft de gemeente wel de kennis en capaciteit in huis om deze meldingen of vergunningsaanvragen te beoordelen?
• Zorgplicht hoe te handhaven?
  Regels over een algemene en specifieke zorgplicht in de Omgevingswet zorgen ervoor dat de overheid, bedrijven en burgers verantwoordelijk zijn voor een veilige en gezonde leefomgeving en een goede omgevingskwaliteit. De Omgevingswet heeft veel wetsartikelen, die eerder volledig waren uitgeschreven, omgezet in een zogeheten zorgplichtbepaling. Deze regels fungeren als een vangnet als er geen specifieke decentrale regels– of rijksregels zijn. Burgers en bedrijfseigenaren moeten blijven nadenken over de gevolgen van hun activiteiten. Met name als situaties of omstandigheden veranderen. Zij zijn verplicht om op nieuwe ontwikkelingen in te spelen. Een voorbeeld hiervan is houtstook. Houtstook mag niet leiden tot overlast bij buurtbewoners. Gebruikers van een bouwwerk, open erf of terrein moeten alle redelijke maatregelen nemen om overlast of hinder van rook, roet, walm en stof te voorkomen of te stoppen. Deze specifieke zorgplicht is opgenomen in het tijdelijke deel van het omgevingsplan, de bruidsschat. Een gemeente kan er ook voor kiezen om de regel permanent in haar omgevingsplan op te nemen.

Een gemeente kan op grond van deze regels direct handhavend optreden. Dat klinkt heel mooi, maar het vraagt ook iets van de handhaver. Zo vraagt de zorgplicht ineens veel méér wat betreft het kunnen uitleggen van de regels, techniek en het waarom.

De regels in de Omgevingswet gaan over meer dan ruimtelijke procedures.

Tips

“Door jullie duidelijke uitleg en toelichting per taakgebied is het nu overzichtelijk waar we voor onze afdeling rekening mee moeten houden met de komst van de Omgevingswet” en “De regels gaan over meer dan ruimtelijke procedures”, aldus de gemeente Oss. De gemeente kwam verder tot het inzicht dat de Omgevingswet ook relevant is voor vakbeheerders en collega’s, werkzaam in de openbare ruimte. Er is voor de gemeente Oss nog een grote slag te slaan richting 2023. Ben je je als gemeente ook aan het voorbereiden op de inwerkingtreding van de Omgevingswet? Hierbij een aantal tips.

• Basiskennis Omgevingswet voor iedereen
  De Omgevingswet gaat niet alleen over de ruimtelijke ordening. Ook als je werkzaam bent in de openbare ruimte krijg je te maken met de Omgevingswet. Zorg er dus voor dat ook deze medewerkers basiskennis hebben van de Omgevingswet.
• Oefen met casuïstiek
  Door de regels uit de Omgevingswet zoveel mogelijk te koppelen aan casuïstiek, krijg je meer inzicht in de impact en mogelijkheden van de wet. De conclusie kan zijn dat er weinig verandert ten opzichte van de huidige werkprocessen. Het kan echter ook zo zijn dat er nieuwe taken en bevoegdheden bij komen. Bereid je daarop voor door capaciteit vrij te maken en beleid op te stellen om te bepalen hoe je invulling geeft aan de nieuwe bevoegdheid.
• Doe het samen
  Oefen met verschillende rollen, zodat je het beste inzicht krijgt in de gevolgen, maar ook mogelijkheden die de Omgevingswet met zich meebrengt. Denk aan de handhaver, beleidsmaker en planjurist, maar ook de beheerder van de openbare ruimte. Ook de omgevingsdienst en bijvoorbeeld de GGD zijn hierbij belangrijke samenwerkingspartners. Zij hebben belangrijke kennis en expertise die benut kan worden.